Κονταριώτισσα Πιερίας
Η Κονταριώτισσα ή σπανιότερα Κουντουργιώτισσα (πληθυσμός: 1.980 κάτοικοι, κατά την απογραφή 2001) είναι μεγάλος οικισμός στο νομό Πιερίας, νότια της πρωτεύουσας του νομού, Κατερίνης. Απέχει 9 χιλιόμετρα από την Κατερίνη. Αποτελούσε έδρα του Δήμου Δίου ενώ μέχρι την 1η Ιανουαρίου του 1999 ήταν κοινότητα. Σήμερα είναι ο μοναδικός οικισμός στο Δημοτικό Διαμέρισμα Κονταριώτισσας και ανήκει στο νέο (Καλλικρατικό) Δήμο Δίου - Ολύμπου, του οποίου αποτελεί τοπική έδρα, μαζί με την Λεπτοκαρυά και το Λιτόχωρο.
Υποδομή
ο χωριό διαθέτει σύγχρονο αγροτικό ιατρείο, φαρμακείο, διθέσιο νηπιαγωγείο, εξαθέσιο Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο και Λύκειο, Δημαρχείο (σύγχρονο κτήριο από το 2006), δύο μεγάλους ναούς (Ι. Ν. Αγίας Παρασκευής και Ι. Ν. Αγίου Θωμά), πολιτιστικό σύλλογο (με την επωνυμία "Πίερες"), Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών, ΚΑΠΗ (κέντρο ψυχαγωγίας ηλικιωμένων) και πιο πρόσφατα, δημιουργήθηκε το οικοτροφείο "Τερψιχόρη" για ψυχικά ασθενείς, παράρτημα του ψυχοθεραπευτηρίου της Πέτρας, στον Όλυμπο. Στην Κονταριώτισσα στεγάζεται το εργαστήριο Αρτοζαχαροπλαστικής του ξενώνα "Διόνυσος" του Ψ.Ν.Π.Ο.. Στο παλαιό κτήριο του δημαρχείου στεγάζεται λαογραφικό μουσείο, το οποίο δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα. Η Κονταριώτισσα έχει επίσης έναν ποδοσφαιρικό σύλλογο με ανακαινισμένο γήπεδο και έναν όμιλο καλαθοσφαίρισης (αμφότερους με την επωνυμία "Παύλος Μελάς"). Μάλιστα, η ποδοσφαιρική ομάδα ιδρύθηκε το 1959 και αποτελείται[1]από γηγενείς παίκτες με μέση ηλικία τα 17 έτη. Σήμερα αγωνίζεται στην Γ΄ ερασιτεχνική κατηγορία του τοπικού πρωταθλήματος της Ε.Π.Σ. Πιερίας, στον πρώτο όμιλο.
Υπάρχουν δύο ενορίες, αυτή των ντόπιων κατοίκων, με ναό την Αγία Παρασκευή και αυτή των προσφύγων[3](ήρθαν στο χωριό το 1924 από το Νεοχώρι Χηλής) των οποίων ο κεντρικός ναός είναι ο Άγιος Θωμάς. Για τους πρόσφυγες του χωριού ανεγέρθηκε ειδικό μνημείο του Δήμου Δίου, το οποίο βρίσκεται σήμερα στην πλατεία της ενορίας του Αγίου Θωμά, κοντά στο ναό. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει και ένας ναός παλαιοημερολογιτών, οι Άγιοι Ανάργυροι, καθώς επίσης και ο βυζαντινός Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου αλλά και ο ναός του Αγίου Αθανασίου, όπου βρίσκονται και τα κοιμητήρια των ντόπιων και των προσφύγων του χωριού αντίστοιχα. Έξω από το χωριό βρίσκεται και το εξωκλήσι της Αγίας Ειρήνης και ένα άλλο του 1975, η Αγία Βαρβάρα.
Ιστορικά στοιχεία και ονομασία
Αρχαία χρόνια [Επεξεργασία]
Στην αρχαιότητα, σύμφωνα με κάποιους συγγραφείς, βρισκόταν στη θέση του χωριού η αρχαία πόλη Πιερίς, που φέρεται ως πόλη - αφετηρία της λατρείας του Ορφέα.
Την ύπαρξη αρχαίας πόλεως (που πιθανότατα ιδρύθηκε περί το 1400 π. Χ.) με το όνομα Πιερίς επιβεβαιώνει ο Στράβων, ο οποίος γράφει: "Πιερία γαρ και Όλυμπος και Πίμπλεια και Λείβηθρον το παλαιόν Θράκια χωρία και όρη νυν δε Μακεδόνες έχουσι..." "Τεκμαίροιτ' αν τις Θράκας είναι τους τον Ελικώνα ταις Μούσαις καθιερώσαντες, οι και την Πιερίδα και το Λείβηθρον και την Πίμπλειαν ταις αυταίς Θεαίς ανέδειξαν, εκαλούντο δε Πίερες". Η θέση της Πιερίδας, σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή ήταν στη σημερινή Κονταριώτισσα (στα υψώματα). Η Πιερίς ήταν τόπος λατρείας του θεού Διονύσου. Αυτό είναι ένα ακόμη στοιχείο που μας δείχνει πως αυτή βρισκόταν σε ομαλό έδαφος, όπως είναι τα μέρη της Κονταριωτίσσης. Γιατί ο θεός Διόνυσος δεν ήταν ποιμενικός θεός και κατά συνέπεια δε χρειαζόταν χαράδρες και βουνά[4] .
Για τη θέση της Πιερίδος γράφουν και νεότεροι συγγραφείς: "Η Πιερία, η οποία έκειτο εις τα υψώματα της Κονταριωτίσσης (πιθανώτατα παρά το λεγόμενον δάσος Αδριανού όπου ανακαλύπτονται ορειχάλκινα αγαλμάτια, ειδώλια και νομίσματα). Από το όνομά της συμπεραίνουμε, ότι πρέπει να ήτο αξιόλογος πόλις".[5] .
Στο Εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν του Ηλίου αναφέρεται στο λήμμα Πιερία: "Ο Δεσδεβίσης την τοποθετεί παρά την Κονταριώτισσαν".[6] .
Στο χώρο όπου φέρεται να ήταν η Πιερίς, στη σημερινή Κονταριώτισσα, έχουν ανακαλυφθεί επιτύμβιες στήλες, νομίσματα και αγγεία (φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης) από τη ρωμαϊκή εποχή, βάσεις κιόνων (που σημαίνει ότι πρέπει να υπήρχε ναός ή μαντείο στην πόλη) και υδραγωγείο, το οποίο φέρεται να χτίστηκε από τον Αυτοκράτορα Αδριανό. Στον ίδιο τόπο της αρχαίας πόλης βρίσκεται σήμερα η Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου, το αρχαιότερο βυζαντινό μνημείο της Πιερίας, που χρονολογείται από το 10ο αιώνα.
Νεότερα χρόνια [Επεξεργασία]
Πολλοί από τους κατοίκους της Κονταριώτισσας έλαβαν μέρος στην Επανάσταση του Ολύμπου, το 1878.
Σύμφωνα με μία εκδοχή, το όνομά της το οφείλει στα κοντάρια, τα οποία κατασκευάζονταν στην περιοχή κατά το Μεσαίωνα. Η παλαιότερη ονομασία της είναι Κουντουριώτισσα και προέρχεται από το κο(υ)ντούρι, που σημαίνει ξυλάλετρο. Μια ακόμα εκδοχή αναφέρει ότι το όνομα του χωριού προέρχεται από τα κουντουρά, που σημαίνει τα άλογα με κοντές ουρές[7].Η επίσημη ονομασία όμως είναι "Κονταριώτισσα". Μία τελευταία εκδοχή αναφέρει ότι το χωριό έλαβε το όνομά του από τα "άγια κόντουρα", αγγελικές δυνάμεις που εικονίζονται στον τρούλο του ναού της Παναγίας, πάνω στον ομώνυμο λόφο.
Το χωριό αναφέρεται από πολλούς περιηγητές. Ο Ουίλιαμ Μάρτιν Λικ την ονομάζει Ανδριώτισσα και ο Λεόν Εζέ αναφέρει ότι στις αρχές του 19ου αιώνα είχε 50 σπίτια, ήταν τσιφλίκι του Αλή Πασά και ανήκε στον Μπέη της Κατερίνης.
Ο περιηγητής Τρύφων Ευαγγελίδης πέρασε από το χωριό (Κονδουριώτισσα) και ο ίδιος αναφέρει ότι ήταν στη μέση από ένα δάσος βελανιδιών. Επίσης. τονίζει ότι στο ναό της, στην Παναγία, "ανευρίσκονται στήλαι ενεπίγραφοι και άλλα λείψανα αρχαία, άτινα ο Εζέ θεωρεί ως τα της αρχαίας πόλεως Ατέρας".
Στις αρχές του 20ού αιώνα, το χωριό αναφέρεται ως Χωριό Κοντουργιώτισσα, υπαγόμενο στον Καζά Κατερίνης. Το 1896 περιήλθε στη δικαιοδοσία της Επισκοπής Κίτρους. Το Σαντζάκι Θεσσαλονίκης περιελάμβανε τον Καζά Κατερίνης και άλλους 12 Καζάδες (Στρωμνίτσης, Καφαντάρ, Δοϊράνης, Γευγελής, Γενιτσών, Αβρέτ Ισάρ, Λαγκαδά, Βοδενών, Βεροίας, Κασσανδρείας, Αγίου Όρους και Θεσσαλονίκης) . Αναφέρεται ως τσιφλίκι, με 450 Χριστιανούς κατοίκους.
Σε ό,τι αφορά την Εκπαίδευση, το χωριό σύμφωνα με στοιχεία, είχε 1 Δημοτικό Σχολείο με 1 δάσκαλο και 30 μαθητές το 1894 -1895. Στα 1930 αναφέρεται στο χωριό η ύπαρξη ενός σχολείου (Κουντουριωτίσσης Α΄, στο συνοικισμό των ντόπιων κατοίκων), με 165 παιδιά και 2 δασκάλους.
Μετοικίσεις
Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Κονταριώτισσα υπαγόταν και η Κοινότητα του Αγίου Σπυρίδωνα για αρκετά χρόνια. Ο Άγιος Σπυρίδων είχε την ονομασία Καλύβια Κοντουργιωτίσσης και οι Βλάχοι κάτοικοί του κατοικούσαν από τα τέλη του 19ου αιώνα στο Ναό του Αγίου Αθανασίου. Στη συνέχεια έφυγαν και πήγαν στο Ξερολίβαδο Ημαθίας.
Το 1924 στον λεγόμενο προσφυγικό συνοικισμό (ή Κονταριώτισσα Β΄) εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από το Νεοχώρι Χηλής. Περίπου 80 χρόνια μετά, ανεγέρθηκε από το Δήμο Δίου αναμνηστική στήλη στην πλατεία του συνοικισμού, ως ένδειξη φόρου τιμής.
Εξάλλου, κάτοικοι του χωριού μετοίκησαν στο Δήμο Πιερέων. Ο δήμος έλαβε την ονομασία του από την Πιερία, πρώτη πατρίδα των σημερινών κατοίκων του, που ονομάζονταν Πίερες γενική Πιερέων, (προέρχονταν από τους Πίερες Θράκες). Σε εξέλιξη είναι οι προσπάθειες αδελφοποίησης του Δήμου Πιερέων με το Δήμο Δίου, με κοινή ιστορική αναφορά την καταγωγή των κατοίκων από την Κονταριώτισσα.[8]. Μάλιστα, στην περιοχή του Δήμου Πιερέων υπάρχει και κοιλάδα που ονομάζεται Πιερία.
Κατανομή πληθυσμού τις τελευταίες δεκαετίες
Ενώ το 1913 η Κονταριώτισσα (με την ονομασία Κουντουργιώτισσα) είχε 388 κατοίκους[9],το 2001 έφτασε τους 1.980.
| Έτος | Πληθυσμός | Μεταβολή |
|---|---|---|
| 1981 | 1.390 | - |
| 1991 | 1.717 | + 327 |
| 2001 | 1.980 | + 263 |
Οικονομία
Η κύρια ασχολία των σχεδόν 2.000 κατοίκων του χωριού είναι η καλλιέργεια καπνού. Την 1η Ιουλίου του 2002 σφοδρή χαλαζόπτωση έπληξε το χωριό καταστρέφοντας μεγάλο μέρος της παραγωγής. Αρκετοί κάτοικοι επίσης ασχολούνται και με το εμπόριο, τις μεταφορές και την κτηνοτροφία.
Έθιμα
Ένα από τα σημαντικότερα έθιμα του χωριού είναι το κάψιμο του Εβραίου (Οβρηού) ή Ιούδα, το οποίο απαντάται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και το οποίο πιστεύεται ότι έφεραν στο χωριό οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, που ήρθαν στην Κονταριώτισσα και εγκαταστάθηκαν σε έναν από τους δύο συνοικισμούς της μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923.
Το έθιμο του Εβραίου λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα και συνίσταται στο κάψιμο μιας κούκλας κρεμασμένης επάνω σε ξύλινο στύλο, ανάμνηση του θανάτου του Ιούδα, ο οποίος κρεμάστηκε μετά την προδοσία του Ιησού. Η προετοιμασία γίνεται το πρωί της ίδιας ημέρας και συμμετέχουν παιδιά (σχεδόν αποκλειστικά αγόρια) και νέοι, οι οποίοι μαζεύουν ξύλα και ντύνουν με παλιά ρούχα την κούκλα. Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, λίγο μετά την έναρξη των θρηνητικών ασμάτων ("Αι γενεαί πάσαι") για τον Εσταυρωμένο, η κούκλα οδηγείται στην πυρά, στο προαύλιο της εκκλησίας του Αγίου Θωμά και ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου.
Αξιοθέατα
O Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, έργο βυζαντινού ρυθμού που χρονολογείται από τον 11ο αιώνα , αποτελεί αξιοθέατο και λειτουργεί την 15η Αυγούστου, ημέρα της Παναγίας. Την ίδια ημερομηνία κορυφώνεται η εμποροπανήγυρη στο χωριό. Ο σπάνιος αρχιτεκτονικός του τύπος και η περιορισμένη του διακόσμηση τον χρονολογούν στις αρχές του 11ου αιώνα. Πρόκειται για το παλαιότερο σωζόμενο βυζαντινό μνημείο στην Πιερία. Είναι ναός μεταβατικού τύπου με τρούλο και περίστωο. Σώζεται ένα σπάνιο εικονογραφικό πρόγραμμα με το Χριστό Παντοκράτορα στον τρούλο και την Κοίμηση της Θεοτόκου πάνω από το τρίβηλο (15ος ή 16ος αι.).Ενδιαφέρον προκαλεί το οικοδομικό του υλικό που μεταφέρθηκε από το γειτονικό Δίον.[10]Στην ίδια περιοχή υπάρχει και νεκροταφείο της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου.
Στο χωριό βρίσκεται επίσης το νέο γυναικείο μοναστήρι του Οσίου Εφραίμ (1983), το οποίο επισκέπτονται καθημερινά πολλοί επισκέπτες από άλλους νομούς της χώρας και ενίοτε από το εξωτερικό. Τον Ιούλιο του 2006 μεταφέρθηκε στο μοναστήρι από τη Συρία και το ιερό λείψανο (χέρι) του Οσίου. Στη Μονή μεταξύ άλλων μπορεί ο επισκέπτης να προμηθευτεί και παραδοσιακά εδέσματα, γαλακτοκομικά και γλυκά της περιοχής. Στις 28 Ιανουαρίου , ημέρα μνήμης του Οσίου, συρρέουν πλήθη πιστών στη Μονή.