Η λέξη
νηστεία είναι σύνθετη και προέρχεται από το αρνητικό μόριο νη και το
ρήμα εσθίω, που είναι άλλος τρόπος του έσθω και του έδω
και που σημαίνει τρώγω. Νήστις – η πρώτη λέξη που δημιουργήθηκε –
σημαίνει αυτός που δεν εσθίει, που δεν τρώγει. Από την λέξη αυτή στη συνέχεια
προήλθε το ρήμα νηστεύω και το αφηρημένο ουσιαστικό νηστεία, που
αρχικά σήμαινε την πλήρη αποχή από τροφές και ποτά, δηλαδή την ασιτία και
ατροφία.
Αργότερα, με την αύξηση της χρονικής διάρκειας
και την προοδευτική διαμόρφωση του θεσμού της νηστείας, νηστεία δεν σήμαινε
μόνο την πλήρη αποχή από στερεές ή υγρές τροφές, αλλά και την μερική αποχή, την
αποχή δηλαδή από ορισμένες τροφές και την λήψη άλλων, συγκεκριμένων τροφών.
Έτσι έχουμε την διάκριση σε νηστήσιμες και αρτυμένες ή αρτύσιμες
τροφές.
Κατά την διάκριση αυτή νηστήσιμες τροφές
θεωρούνται το ψωμί, τα λαχανικά, οι καρποί και μάλιστα οι ξηροί, οι ελιές και
άλλα.
Αρτύσιμα, αντίθετα, θεωρούνται τα διάφορα φαγητά
που μαγειρεύουμε με την χρήσι ελαίου ή βουτήρου και διαφόρων καρυκευμάτων, όπως
και το κρασί (Όταν δεν τρώμε λάδι, δεν πίνουμε και κρασί).
Α' ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΝΗΣΤΕΙΑΣ
Η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής
Η νηστεία των δύο αυτών ημερών ήταν πάντοτε
ιδιαίτερα αυστηρή, ανάλογη της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και της
Μεγάλης Εβδομάδας.
Η ακρίβεια λοιπόν της νηστείας αυτής είναι να μήν
καταλύομε λάδι και οίνο.
Η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής (και
της Μεγάλης Εβδομάδας)
Μεταξύ των μακρών νηστειών του έτους η νηστεία
της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι η αρχαιότερη και αυστηρότερη περίοδος νηστείας.
Ξεκινά από την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει με το Μεγάλο Σάββατο.
Με ιδιαίτερη αυστηρότητα λοιπόν νηστεύουμε την
πρώτη ή αλλιώς Καθαρά Εβδομάδα. Λάδι (και οίνο) καταλύουμε μόνο το
Σάββατο και την Κυριακή.
Με τον ίδιο περίπου τρόπο οφείλουμε να νηστεύουμε
και το άλλο διάστημα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς,
από λάδι (και οίνο) απέχουμε όλες τις ημέρες της εβδομάδας και όχι μόνο
την Τετάρτη και την Παρασκευή, ενώ λάδι και οίνο καταλύουμε μόνο το Σάββατο
και την Κυριακή.
Εξαιρέσεις της νηστείας της Μεγάλης
Τεσσαρακοστής
- Των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων επιτρέπεται η κατάλυση οίνου και ελαίου.
- Τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου καταλύουμε και ψάρι.
- Την Κυριακή των Βαϊων καταλύουμε ψάρι.
Τέλος, θα πρέπει να τονίσουμε ότι το Σάββατο και
την Κυριακή καταλύουμε υποχρεωτικά οίνο και έλαιο, με μία εξαίρεση: Το
Μεγάλο Σάββατο, το μοναδικό Σάββατο του έτους που νηστεύουμε, είναι
ημέρα αυστηρής νηστείας.
Πότε άλλοτε νηστεύουμε
- Νηστείες λόγω εκτάκτων περιστάσεων: Η απειλή πολέμου, ο φόβος σεισμού, η ανομβρία, κάποια φοβερή επιδημία ή αρρώστια, οι κατακλυσμοί και άλλες έκτακτες κοινές συμφορές, συχνά οδήγησαν – και οδηγούν και σήμερα - την Εκκλησία στην απόφαση να καλέσει τον λαό σε μετάνοια, προσευχή και νηστεία, προκειμένου με συντριβή και ταπείνωση όλοι μαζί οι πιστοί να ζητήσουν το έλεος και την σωστική παρέμβαση του Θεού. Τέτοιες νηστείες αποφασίζει είτε η Σύνοδος, είτε ο Επίσκοπος για την εκκλησιαστική επαρχία του.
- Η νηστεία που επιβάλλει ο Πνευματικός ως επιτίμιο: Πολλές φορές ο Πνευματικός επιβάλλει νηστεία σε κάποιον εξομολογούμενο. Ο σκοπός του επιτιμίου αυτού είναι καθαρά παιδαγωγικός και θεραπευτικός και αποσκοπεί στην απελευθέρωση του πιστού από την κυριαρχία διαφόρων παθών και στην σταθεροποίησή του στη χριστιανική ζωή.
- Όταν το κάνουμε τάμα ή το κρίνουμε ωφέλιμο πνευματικά.
- Η νηστεία πρίν από την συμμετοχή μας στα θεία Μυστήρια: Νηστεία προηγείτο πάντοτε πρίν του μυστηρίου του Βαπτίσματος και του μυστηρίου του Χρίσματος που ακολουθούσε. Το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα Μυστήρια της Εκλησίας (Εξομολόγησις, Ευχέλαιο, Γάμος, Ιερωσύνη (χειροτονία), Θεία Μετάληψη).
Β' ΑΠΟΛΥΤΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ και ΗΜΕΡΕΣ
ΚΑΤΑΛΥΣΕΩΣ
Εκτός από τις περιόδους νηστείας, η Εκκλησία μας
καθόρισε και περιόδους απολυτές, δηλαδή κάποια χρονικά διαστήματα κατά
τα οποία έχουμε “κατάλυσιν εις πάντα”που σημαίνει ότι επιτρέπεται να
τρώμε από όλα, όλες τις ημέρες, καί την Τετάρτη και την Παρασκευή.
- Το Δωδεκαήμερο. Το χρονικό διάτημα δηλαδή μεταξύ Χριστουγέννων και Θεοφανείων. Εξαίρεση αποτελεί η παραμονή των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου)
- Η Διακαινήσιμη εβδομάδα. Είναι η εβδομάδα που ξεκινά την Κυριακή του Πάσχα και λήγει την αμέσως επόμενη Κυριακή του Θωμά.
- Η εβδομάδα μετά την Πεντηκοστή. Η εβδομάδα από την Κυριακή της Πεντηκοστής μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων.
- Την περίοδο του Πεντηκοσταρίου, λόγω του αναστάσιμου χαρακτήρα της, δεν νηστεύονται οι Τετάρτες και οι Παρασκευές, δηλαδή έχουμε κατάλυση οίνου και ελαίου.
- Την Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής έχουμε κατάλυση και ψαριού.
- Την Τετάρτη της Αποδόσεως του Πάσχα έχουμε κατάλυση και ψαριού.
- Τις τρεις πρώτες εβδομάδες του Τριωδίου θα μπορούσαμε να τις συμπεριλάβουμε στις απολυτές περιόδους αφού ισχύουν τα εξής:
- Η πρώτη εβδομάδα που ονομάζεται και προσφωνήσιμος επειδή αποτελεί την εισαγωγή της όλης περιόδου, είναι απολυτή, δηλαδή καταλύουμε εις πάντα όλες τις ημέρες.
- Την δεύτερη εβδομάδα, από την Κυριακή του Ασώτου μέχρι των Απόκρεω, γίνεται κατάλυση εις πάντα όλες τις ημέρες εκτός Τετάρτης και Παρασκευής.
- Την τρίτη εβδομάδα, από την Δευτέρα μετά ην Κυριακή των Απόκρεω μέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου, απαγορεύεται η κρεοφαγία και επιτρέπεται – όλες τις ημέρες – η κατάλυση ψαριών, αυγών και όλων των γαλακτοκομικών προϊόντων.
